BİYOSFERDEKİ YAŞAMA BİRLİKLERİ
Dünyada bütün canlıların içinde yaşadığı tabakayabiyosfer denir. Biyosferin kalınlığı 16-20 km olup bunun 8-10 km’si atmosfere doğru, 8-10 km’si de deniz ve okyanusların dibine doğru uzanır.
Habitat : Biyosferde bir organizmanın doğal olarak yaşadığı ve üreyebildiği yerdir.
Fauna:Belli bir bölgede yaşayan hayvanlarıntamamına denir.
Flora: Belli bir bölgede yaşayan bitkilerin tamamına denir.
Süksesyon:Zamanla bir baskın türün yerini başka bir baskın tür almasına denir.
Ekolojik Niş:Canlının yaptığı işe denir.
Ekoton: İki komünite arasındaki geçiş bölgesidir.Ekoton tür çeşitliliği bakımından zengindir.
Biyosferde karasal ve sucul yaşama birlikleri olmak üzere iki tip yaşama birliği vardır.
Not:Yaşama birlikteliklerinde büyük vücutlu oraganizmaların az,küçük vücutlu organizmaların çok sayıda olduğu görülür.Çünkü;küçük hayvanlar daha hızlı ürer.
Karasal yaşama birliği: Ormanlar, çayırlar, stepler, tundralar, çöller ve mağaralar da bulunan organizmalar kara yaşma birliğini oluşturur.
Sucul yaşama birliği: Deniz, göl, havuz, ırmak, bataklık ve pınarlarda yaşayan organizmalar ise su yaşama birliğini oluşturur.
Not:Aynı besin ile beslenen iki türün aynı ortamda kalması durumunda türlerden biri elenir;Bunun nedeni 1.besin için rekabet 2.Artık ürünlerden farklı şekilde etkilenmedir
A.Populasyon
Belirli bir alanda yaşayan, aynı tür organizmaların oluşturduğu topluluğa populasyon denir.
Populasyonun yoğunlugu:Belirli bir zamanda birim alanda bulunan birey sayısıdır.
Populasyonun doğum ve ölüm oranı:Birim zamanda populasyona katılan yeni birey sayısı doğum oranını,birin zamanda ölen birey sayısı ise ölümoranını verir.
Populasyonun doğum ve ölüm oranı , çevre şartlarındaki çeşitliliğe, populasyonun büyüklüğüne,bileşimine ve yoğunluğuna bağlıdır.
Populasyonda yaş dağılımı:Populasyondaki yaş dağılımı, yaş piramitleri ile ifade edilir.Yaş piramitlerinin durumuna göre populasyonlar gelişen populasyon,denge halindeki populasyon ve gerileyen populasyon olmak üzere üçe ayrılır.Piramidin taban kısmının geniş olması genç bireylerin oranının yüksek olduğunu işaret eder.Bazı canlılarda genç evrede çok ölüm gözlenir. Hidarada ise ölüm katsayısı sabitdir.
Populasyonda üreme öncesi ve sonrası
yaş grupları populasyonun üreme hızına
katkıda bulunmaz.(İnsan populasyonunda üreme hızına 21-40 arasındadır.)
Populasyon büyüklüğü –Populasyonun taşıma kapasitesi:
Bir populasyonun yaşadığı çevrede ulaşabileceği en yüksek birey sayısıdır. Belli bir zamanda bir populasyonu oluşturan bireylerin sayısına populasyon büyüklüğüdenir.Doğadaki canlılar geometrik dizi (2,4,8,16….) halinde artma eğilimindedir.Populasyonun büyümesi ‘J’şeklinde gelişme eğrisi gösterir.
Canlıların yaşamasını sağlayan ve onları sürekli olarak etkisi altında bulunduran canlı ve cansız çevre etmenleri, bazı koşullarda populasyonun gelişip büyümesini olumsuz yönde etkiler.Bu olumsuz etkilereçevresel direnç denir.Örneğin;Ekolojik rekabet,mekan darlığı,beslenme vb.
Çevresel direnç artıkça populasyon’S’ şeklinde çan eğrisi gösterir.
Populasyon büyüklüğü = (Doğumlar+İçeri göç)-(Ölüm+Dışarı göç)
Populasyonun büyümesini etkileyen etmenler:
Populasyon büyüyebilir veya küçülebilir.populasyonun büyümesi bireylerin üremesi ve içeri göçlerle; Küçülmesi ise dışarı göçlerle ve ölüm ile olur.
Bazı populasyonlar av-avcı ilişkisine bağlı olarak populasyon bireylerinin azalıp çoğaldığı devirsel bir durum gösterir.
1.Thomas-Maltus Hipotezi:Populasyonların büyümesi besin,hastalk ve savaş gibi dış kuvvetler tarafından kontrol edilir.Populasyonun dengelenmesi ölüm ile olur.
2.Wynne-Edward Hipotezi:Populasyonun büyümesi sosyal ve iç güdüsel davranışlar gibi iç kuvvetlerin etkisi ile düzenlenir.Populasyonun dengelenmesi doğum oranında azalma ile olur.
Not:Ekosistemde populasyon geometrik dizi (2,4,8,16…) şeklinde olurken,besin miktarındaki artış aritmetik dizi (2,4,6,8…) şeklinde olur.
B.Komünite
Sınırlı bir alanda karşılıklı ilişkiler içinde yaşayan çeşitli bitki ve hayvan türlerinin oluşturduğu topluluğakomünite denir.Komünite birden fazla türü kapsar.Bu türlerden bazıları baskındır.Komünite içinde sayı ve faaliyetleri bakımından daha fazla göze çarpan türlerebaskın(Klimaks) tür denir.
Genel olarak bitkiler kara komünitelerinde besin sağlamaları ve bir çok türe barınak oluşturmalarından dolayı baskındır.
Ormanla kaplı bir yamacın eteğinden zirvesine kadar her katta farklı iklim göze çarpar.Buna mikroklimadenir.
Karasal bölge ile göl suyu arasındaki bataklık bölgeye ekoton denir.
C.Ekosistem
Doğada belirli bir alanda yaşayan canlılar ve canlıların etkileşim içinde bulundukları canlı ve cansız öğelerinin tümüne ekosistem denir.
Su kirliliği:Kirli sularda çözünmüş oksijen hızla tükenir ve hidrojen sülfür gazını oluşturur.Böylece bu sularda yaşayan canlılar yaşamlarını sürdüremez.
Ayrıca kimyasal gübreler de su kirliliğine neden olur.Sulara bol miktarda azot ve fosfor bileşikleri geçebilir.Bu durumda bitki ve bazı alg türlerinin üremesi hızlanır.Kirlenmeden dolayı ortamda aşırı bitki üremesineötrofikasyon denir.
0 yorum:
Yorum Gönder