POPÜLASYON EKOLOJISI

Sınırlandırılmış coğrafik  bölgede yaşayan aynı tür bireylerin oluşturduğu  topluluktur.Popülasyonlar biyolojik birimdir. Popülasyonlarda bir birey  doğar, büyür ve ölür ancak popülasyonlar varlığını sürdürür.
Popülasyonların incelenmesinin sağladığı faydalar şunlardır.
•       Canlı ile çevresi arasındaki ilişkileri anlamak
•       Doğadaki madde ve enerji akışını tanımak ,önemini kavramak
•       Yaşanabilir doğayı öğrenmek ,tanımak ve korumanın önemini kavramak
•       Canlıların genetik yapı ve evrimini öğrenmek

Popülasyon dinamikleri
1.Popülasyon büyüklüğü
     Popülasyon büyüme şekilleri: Popülasyona doğum ve içe göçle birey  katılarak büyür. Ölüm ve dışa göçle bireyler azalarak küçülür. Eğer  popülasyonun bulunduğu alanda çevresel koşullar değişmeden kalıyorsa  popülasyonlarda birey sayısı dengeye ulaşır. Popülasyonların gelişme,  gerileme ve dengesi şu formülle hesaplanır.
                P=Popülasyon büyüklüğündeki değişme
                A=Doğum + İçe göç (Birey sayısı artışı)
                B=Ölüm + Dışa göç (Birey sayısı azalması)

Popülasyon büyüklüğünün düzenlenmesi ile ilgili görüşler
     I-Thomas MALTHUS ‘un hipotezi:  Popülasyon büyüklüğünün bazı dış   kuvvetlerle (Besin,hastalık,savaş,göç vb.) düzenlendiğini savunur.
     II-WYNNE-EDWARDS hipotezi:Çevredeki kaynaklara uygun olarak sınırlanan popülasyonlarda besin azlığı önlenir.  Bu hipoteze göre besin tükenmeden önce popülasyonun büyüklüğünün düzenlenmesi türün genetik özellikleri,doğum kontrolü, sosyal davranışları gibi iç kuvvetlerle gerçekleşir.

       Doğada besin miktarındaki artış  aritmetik dizi halinde artarken , canlıların nüfusu geometrik dizi halinde artar. Çeşitli hipotezlere göre popülasyon büyümesi önce geometrik sonra aritmetik dizi olarak artar ve bir süre sonra dengeye ulaşır.
     Bu çalışmaya göre popülasyonların düzenlenmesi iç ve dış faktörlerle  gerçekleşmektedir.

     Popülasyon büyümesini etkileyen faktörler:
     a-Türün genetik özellikleri (Biyolojik potansiyel):Canlılık gücü , üreme gücü ,  kalıtsal adaptasyonları vb.
    b-Çevresel faktörler: Isı, nem,CO2 ,O2, besin, tuzlar, hastalık , savaş vb.

Popülasyon gelişme grafiğinin analizi

     I.zaman aralığı:Doğum oranı çok ölüm oranı azdır. Popülasyona madde ve enerji girdisi  çıktısından fazladır. Popülasyon gençtir.
     II.zaman aralığı:Doğum ve ölüm oranları eşittir. Madde ve enerji girdisi ile çıktısı eşittir. Popülasyon olgundur.
   III. zaman aralığı:Ölüm oranı doğum oranından çoktur. Madde ve enerji girdisi çıktısından azdır. Popülasyon yaşlıdır.
     Bir popülasyonun büyüklüğünü belirleyen denklem şöyledir .P = BP – ÇD
     P(=Popülasyon büyüklüğü ve gelişimi)=BP(=Biyotik potansiyel=Üreme gücü)-ÇD(=Çevre direnci)

        I- S  gelişme tipi

  Özellikleri:
     Kuruluş evresi: Popülasyonun artışı başlangıçta azdır .Bunun nedenleri
a)       Birey sayısının az olması
b)       Alana alışma,yer bulma,yuva yapma gibi nedenlerle çiftleşme oranı düşüktür. Bu evreye kuruluş fazı=Pozitif artış evresi denir.
     Logaritmik artış  evresi: Bu  evrede üreme yaşına gelmiş birey sayısı fazladır. Doğum oranı fazla ölüm oranı azdır.Yaşam alanına yerleşilmiş yavru bakımı  ve koruma garanti altına alınmıştır. Bu evreye logaritmik artış evresi denir.
     Negatif artış evresi : Popülasyon artış hızı azalır. Çevre direnci, predatörler, parazitler,hastalıklar  artar ve rekabet şiddetlenir. Bu evreye negatif artış evresi denir.
     Denge evresi: Çevre direnci etkisiyle popülasyonlarda  ölüm ve doğumlar eşitlenerek  denge kurulur .Dengenin kurulduğu düzeye  popülasyon taşıma kapasitesi denir . Bu evreye denge evresi denir.
 Not: S  gelişme omurgalı, protozoa  ve mayalarda görülür.

II- J  gelişme tipi

     Popülasyonda kısa bir kuruluş fazı(Pozitif artış evresi) görüldükten  sonra  logaritmik artış fazına geçilir. Çevre direnci ile karşılaşıldığında denge kurulmadan popülasyon geriler ve çöker. Bazı böcek tiplerinde görülür. Örnek: Karasinek
     Popülasyonda kısa bir kuruluş fazı(Pozitif artış evresi) görüldükten  sonra  logaritmik artış fazına geçilir. Çevre direnci ile karşılaşıldığında denge kurulmadan popülasyon geriler ve çöker. Bazı böcek tiplerinde görülür. Örnek: Karasinek

2-Popülasyon  taşıma kapasitesi
Belli şartlar altında popülasyonda bulunabilecek en yüksek fert sayısıdır

  Not:Mevsimler popülasyonun taşıma kapasitesinin değişmesine neden olurlar. 

Popülasyon  devri

a- Düz                            b- Periyodik                        c- Birdenbire
Bir bölgeye yerleşip dengeye ulaşan popülasyon birey sayısı yıldan yıla çevre direncindeki  değişmeler , genetik yapıdaki değişmelere bağlı olarak değişir. Bu değişmelere  popülasyon devri denir. Bu değişmeler üç şekilde gerçekleşir.

3-Popülasyon yoğunluğu
     Belli bir zamanda birim alanı (su  yaşamında  hacmi ) işgal eden fert sayısıdır.

     Popülasyon yoğunluğunun aşırı artması;besin, barınak, eş seçiminde şiddetli rekabet doğurur. Genç ve güçlülerin zayıf   olanları öldürdüğü görülür. Ayrıca aşırı artış predatör, hastalık ve parazitlerin artmasına neden olur.
     Yoğunluğun düşük olduğu dönemlerde ;besin  ve barınak bulma kolaylaşır, eş seçme imkanı uygundur .bu nedenle popülasyon yoğunluğunda hızlı artış görülür

4-Populasyon dağılımı
Bir canlı populasyonun alansal dağılımının bilinmesi o populasyonun nişi ve ekosistemdeki diğer canlı türleriyle olan ilişkileri hakkında ekolojik yorumlar yapabilme olanağı sağlar. Populasyonu oluşturan bireyler temel olarak üç tip dağılım gösterir:

Rasgele dağılım: çevrenin her köşesinde koşulların aynı olması ve rekabet eğilimi olmayan popülasyonlarda gözlenen dağılımdır.

Düzenli dağılım: doğada ise oldukça nadirdir. Zor çevresel şartlarda bireyler arasında yetersiz kaynaklar için rekabet söz konusuysa  görülür.  Bireyler birbirlerine nispeten eşit uzaklıkta bulunurlar.  çöllerde yer alan bitki popülasyonlarında rastlamak olasıdır.

Kümeli  dağılım: doğada en sık görülen dağılım biçimidir ve birçok sayıda bireyin bir arada bulunmasıyla ortaya çıkar. Bu dağılım bitki ve hayvanların yaşam alanındaki günlük ve mevsimsel

5-Popülasyon yaş oranı
     Birim zamanda popülasyona katılan fert sayısıdır. Popülasyonun doğum oranı  çevre şartlarındaki çeşitliliğe, popülasyon büyüklüğüne ve bileşimine bağlıdır.

     Not:Doğurgan birey sayısı popülasyonun geleceğini belirler.
     Birim zamanda ölen fert sayısıdır. Ölüm oranını;fiziki şartlar, popülasyon büyüklüğü, bileşimi ve yoğunluğu belirler. Uygun olmayan çevre şartlarında popülasyon çöker.

Biyolojik ömür

Av-Avcı ilişkisi

      Bir popülasyon büyürken  besin olarak kullandığı ikinci popülasyon küçülür. Bu sefer besin azaldığından birinci popülasyon azalır,avcı azaldığı için  ikinci popülasyon büyür.
Popülasyonlarda etkileşim